در شروع بحث آشنایی با گاز درون لامپ های مهتابی یکی از خطرناک ترین اتفاقاتی که ممکن است برای هرکسی پیش بیاید،عدم دقت در حمل ونقل یا تعویض و شکستن عمدی لامپ مهتابی در فضای خانه یا محیط بسته می باشد که در نتیجه ی آن انتشار سریع گاز درون لامپ واستنشاق آن ممکن است خطرات وعواقب جدی را برای فرد به دنبال داشته باشد.برای پی بردن به خطراتی که ممکن است از طریق انتشار گاز درون لامپ مهتابی متوجه فرد شود وهمچنین آشنایی با گاز سمی داخل لامپ های مهتابی ،مطلب زیرا مطالعه فرمایید

لامپ فلورسنت چیست؟
بد نیست بدانید، لامپ‌های فلورسنت یا مهتابی و لامپ‌های فلورسنت فشرده که با نام لامپ کم مصرف در بازار شناخته می شوند، بر پایه ی فناوری فلورسنس و متحول ساختن طول موج نور ابداع شده‌اند و لازم به ذکر است، در واقع پرتوهای نور حاصل از این محصولات، بر آمده از از تخلیه الکتریکی بخار جیوه موجود در آن است، که به صورت پرتوهای آسیب‌زا فرابنفش انتشار می یابد به این دلیل است که باید در مورد خطرات ناشی ازگاز درون لامپ مهتابی بیشتر دانست.

دو عنصر مهم تشکیل دهنده این لامپ ها که همان امواج فرابنفش و بخار جیوه هستند، با توجه به خواص فیزیکی و شیمیایی که دارا هستند، برای سلامت انسان مضرات بسیاری به همراه دارند واین یکی از دلایل اصلی مراقبت در برابر خطرات ناشی از گازهای درون لامپ مهتابی است.

اگر بخواهیم دقیق تر به این عاصر نگاه کنیم در می‌یابیم، عنصر جیوه و به دنبال آن بخار جیوه از عناصر سرطان زا و سمی در طبیعت هستند که عدم احتیاط در برخورد و لمس و یا حتی استنشاق بخارات آن می‌تواند مسبب درگیر شدن به خطرات ناشی از گازهای درون لامپ مهتابی باشد

در خصوص پرتو‌های فرابنفش نیز که حاصل از تخلیه الکتریکی این گاز، همین نکات صدق می‌کند؛ و در ادامه مقاله بیشتر به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

شکستن لامپ فلورسنت یا مهتابی

مقداری حدود ۹۹% بخار جیوه موجود در یک لامپ فلورسنت، در داخل ماده فلورسنس سفید رنگی است که بر روی شیشه لامپ وجود دارد. با توجه به مضرات و خطرات ناشی از گازهای درون لامپ مهتابی و عوارض ذکر شده حاصل جیوه و بخارات آن که عموما بر آن‌ها آگاهی داریم پیش از هر چیز باید کوشید تا از شکستن لامپ حدالامکان جلوگیری به عمل آورید.

جلوگیری از شکستن لامپ مهتابی
برای جلوگیری از شکستن لامپ مهتابی و خطرات ناشی از گاز درون لامپ مهتابی، لازم است در مکان‌هایی که شکست لامپ محتمل است، یا به نحوی با کودکان در ارتباط است، از چراغ‌هایی استفاده شود که حباب آن‌‌ها توسط لایه‌ای محافظ، پوشیده شده‌ است و به راحتی نمی‌شکند..

یا می‌توان لامپ‌ها را تا جایی که مقدور است در ارتفاع بیشتر و دور از دسترس اطفال نصب کرد تا هم از دسترسی مستقیم به‌ آن‌ها محفوظ بماند و هم اگر شئی به سمت آن پرتاب شد امکان برخوردش با لامپ کمتر باشد.به این صورت .

به غیر از این‌ها از آن‌جایی که در بسیاری موارد درون مکان‌های درحال حرکت از جمله قطار‌ها و مترو‌ها از لامپ‌های فلورسنتی استفاده می‌شود، باید تمهیداتی اندیشید تا از آسیب رسیدن به ساختار آن جلوگیری شود، به این منظور می‌توان لامپ‌ها را به وسیله محافظی از جنس شیشه پلاستیک پوشاند، تا در صورت شکسته شدن لامپ از نشر مواد سمی موجود در آن پپیشگیری شود.و از خطرات ناشی از گازهای درون لامپ مهتابی مصون ماند.

خطرات ناشی از شکستن لامپ کم مصرف و فلوروسنت
البته لازم به ذکر است که لازم است، در زمان تعویض لامپ فلورسنت فشرده یا همان کم مصرف این لامپ ها دقت کافی را به عمل آورد و تا جایی که ممکن است از تماس مستقیم پوست دست با قسمت‌های شیشه‌ای امتناع شودو خطرات ناشی از گازهای درون لامپ مهتابی راز خود دور نمود.

همچنین استفاده از لامپ‌های با کیفیت و برند‌های معتبر و شناخته شده نیز سبب می‌گردد، خطر شکستن لامپ کاهش یابد. اما به هر صورت باید دقت داشت که از اعمال فشار بالا و بیش از حد به حباب و بدنه، هنگام تعویض این لامپ‌ها اجتناب کرد و به همین منظور از پاتروم ها و چراغ های استاندارد استفاده کرد.

اما به این نکته هم باید توجه کرد که امروزه با توجه به پیشرفت تکنولوژی و صنایع روشنایی بیشتر مردم از لامپ ال ای دی که جایگزین خوبی برای لامپ های فلوروسنت قدیمی شده اند استفاده می کنند لامپ هایی مانند مهتابی ال ای دی و لامپ اف پی ال با تکیه بر تکنولوژی اس ام دی به خوبی نور مورد نیاز فضای شما را تامین می کنند و نسبت به لامپ های کم مصرف و مهتابی در هزینه های برق شما هم صرفه جویی می کنند.

روش حمل و نقل لامپ های مهتابی قدیمی

باید دقت داشت در هنگام حمل و نقل و جابه‌جایی لامپ‌های فلورسنتی، به هیچ عنوان پوشش کارتونی تعبیه شده از لامپ جدا نشود تا احتمال بروز آسیب‌های قریب الوقوع کاهش یابد، همچنین تا حد امکان لامپ‌های نو و یا بی‌مصرف را درون پاکتی از جنس پلاستیک و با در بسته و یا محفظه مشابهی قرار داد، تا در صورت شکسته شدن لامپ کمترین میزان انتشار بخار جیوه به محیط صورت گیرد.

دفع و بازیافت لامپ مهتابی
علاوه بر این که در هنگام حمل و نقل و جابه جایی این لامپ‌ها می‌بایست دقت ویژه‌ای به خرج داد، درهنگام دفع و دور انداختن آن نیز باید شرایط خاصش در نظر گرفته شود و با توجه به آن، از باقی زباله‌ها جدا شود تا سبب آلودگی‌های سمی وزیان رساندن به محیط زیست نگردد و خطرات ناشی از گازهای درون لامپ مهتابی را از فرد ومحیط دورکرد.

در بسیاری از کشورهای غربی سیستمی‌ به خصوص جمع آوری و احیاء و بازیافت این لامپ‌ها ایجاد شده است. البته هنوز در کشور ما این ساختار به وجود نیامده است، اما الزاما حدالمقدور از باقی زباله‌ها جداسازی و تا جای ممکن لامپ های فرسوده به صورت مطمئنی به محل های دریافت زباله های خشک تحویل دهید.

اگر لامپ فلورسنت شکست، چه اقدامی انجام دهیم؟
لامپ کم مصرف فلورسنت فشرده یا CFL شکسته شد و سبب ایجاد جراحت در فردی شد، باید بدانید این اتفاق حتی ممکن است باعث شود که خود محل جراحت بند نیاید و این امر به سبب وجد فسفر در آن می‌باشد، و یا در مواردی حتی ممکن است در مواردی با ورود جیوه به خون، فرد دچار مسمومیت می‌شود. در این شرایط بهترین عمل این است که، به سرعت پس از شستشو و پاک کردن محل جراحت به وسیله آب سرد، به نزدیک ترین مرکز درمانی مراجعه فرمایید.

به یاد داشته باشید که باید، حتما ذکر کنید که این جراحت از چه طریقی ایجاد شده است و اگر جراحت در ناحیه صورت و چشم‌ها رخ داده بود باید هم در هنگام شست و شو و هم هنگام پانسمان توجه بیشتری به خرج داد.

جراحت ایجاد شده با لامپ فلورسنت
دفع آلودگی ناشی از لامپ های کم مصرف هنگام شکستن:

پیش از هرچیز سعی کنید اطفال و افراد حساس را از محیطی که لامپ در آن شکسته است، دور کنید.

درب دیگر اتاق‌ها و فضا‌هایی که به محیط مذکور ورودی دارند ببندید تا گاز ساطع شده نشر پیدا نکند.

به سرعت پنجره‌های مشرف به فضای باز را باز کنید تا جریاد هوا گاز را از اتاق خارج کند.

اگر دستگاه‌هایی که سبب گردش هوا می‌شوند از جمله تهویه، خنک کننده و یا فن روشن هستند، آن‌ها را خاموش کنید تا بخار جیوه به دیگر مناطق ساختمان منتشر نشود.(البته اگر فن یا هواکشی در فضا وجود دارد که به سمت محیطی غیر از داخل ساختمان منتهی می‌شود، روشن بودن آن به تخلیه سریع‌تر گاز‌های سمی کمک می‌کند.)

اگر زمانی که لامپ دچار شکستگی شد، به حال روشن بوده باشد، برای ممانعت از خطرات برق گرفتگی و یا حریق آن را سریعا خاموش و جریان برق منتهی به لامپ را قطع کنید.

لامپ فلورسنتی منفجر شده

برای در امان ماندن از خطرات ناشی از گازهای درون لامپ مهتابی حداقل به مدت ۱۵ دقیقه محل وقوع حادثه را ترک کنید که بخارات جیوه موجود در محیط تا جای ممکن تخلیه شود و یا بر روی زمین انباشته گردد.

اگر هنگام شکستن لامپ قسمت‌هایی از بدن به مواد داخل لامپ آغشته شد، سریعا آن را شست و شو دهید.

پس از گذشت زمان ذکر شده، با پوشیدن دستکش به منظور جلوگیری از جراحات احتمالی ناشی از برخورد با شیشه‌ها و همینطور استفاده از ماسک برای عدم استنشاق بخارات سمی بازگشت به محیط و پاکسازی آن بلامانع است.

تحت هیچ شرایطی از جاروبرقی برای تمیز کردن فضایی که لامپ در آن شکسته است، استفاده نکنید، زیرا که این اتفاق ممکن است باعث بیشتر پخش شدن آلودگی‌های ناشی از لامپ در هوای محیط شود وافراد ساکن را درگیر خطرات ناشی از گازهای درون لامپ مهتابی بکند.

ابتدا قطعه‌ها و تکه‌های بزرگ تر شکسته شده را با دست جمع آوری کنید و در یک ظرف سر پوشیده مثل شیشه در دار قرار دهید. لازم به ذکر است ظرف انتخاب شده نباید از جنس پلاستیک باشد. سپس با استفاده از دو خاک انداز یا هر وسیله‌ای شبیه به آن، مابقی تکه‌هایی که باقی مانده است را داخل ظرف مذکور جمع آوری کنید.

برای جمع آوری درات کوچک شیشه‌ای لامپ، می‌توان از سمت چسبناک نوار چسب پهن ذرات را جمع آوری کرد که کار با سرعت و دقت بیشتری انجام شود.

ظرف سرپوشیده حاوی موارد فوق را در مکانی امن قرار دهید و به وسیله برچسب یا علامت و نوشته دیگران را از محتویات آن و خطرات و سمی بودن محتویات آگاه کنید.

دست و صورت خود را بشوئید و شیشه حاوی تکه‌های شکسته لامپ را به طرز مناسبی دفع نمایید.

اشیائی در معرض آلودگی قرار داشتند، خصوصا مواردی که متریال اصلی آن‌ها پلاستیک بود را به خوبی بشویید زیرا که که بخار جیوه در آن‌ها جذب می‌شود و آلوده می‌مانند.

اگر شکستگی بالای فرش یا موکت اتفاق افتاده است و تکه‌های آن نیز بر روی فرش یا موکت ریخته است، سعی کنید آن‌ها را به بیرون منتقل کرده و کاملا پاکسازی کنید، مواد زیرا که قطعه‌های ریز فروریفته در آن، می‌تواند برای کودکان، سالمندان و خانم‌های باردار خطر ساز باشد.

مقاله تعمیر لامپ کم مصرف را حتما بخوانید تا اطلاعات جامعی راجب تعمیر لامپ های فلوروسنت داشته باشید.

روش انتخاب درست یک لامپ فلورسنت کم خطرتر
برای پیشگیری از خطرات ناشی از گازهای درون لامپ مهتابی تا جایی که ممکن است سعی کنید از لامپ هایی با کیفیت تضمین شده و به روز استفاده کنید، چرا که در فاکتور‌های استانداردهای روز دنیا سعی شده است مقدار جیوه استفاده شده در لامپ فلورسنت کمتر باشد و نوع و درصد خلوص جیوه آن نیز از کیفیت بهتری برخوردار است.

پرتو فر‌ابنفش ساطع شده از لامپ فلورسنت
سنگ بنای ساخت لامپ‌های فلورسنت بر اساس ایجاد تابش فرابنفش و تبدیل آن به یک یا چند رنگ متفاوت و ترکیب این رنگ ها به رنگ سفید و یا هر رنگ دیگر، می‌باشد.

در این فرایند علاوه بر خطرات ناشی از گازهای درون لامپ مهتابی واشعه ی حاصل شده از ان گاهی اوقات مقداری از این اشعه‌های آسیب‌زا به بیرون از لامپ انتشار پیدا می‌کند.

خوب است بدانید، طی تحقیقات انجام شده در ایالات متحده آمریکا به وسیله موسسه تحقیقاتی National Electrical Manufacturers Association (NEMA)) ، اشعه ماوراء بنفش منتشر شده از لامپ‌های فلورسنت و فلورسنت فشرده، در یک محیط بسته به مدت هشت ساعت، تنها برابر با یک دقیقه تابش ماوراء بنفش موجود در آفتاب شهر واشنگتن است.

این قضیه نشان دهنده این است که هرچند این پرتو‌ها ماوراء بنفش حاصل برای سلامتی انسان مشکلاتی به عمل می‌آورد، با این حال مقدار آن بسیار ناچیزتر از سطح خطرناک و بحران آفرین برای بشر است. البته می‌توان برای کاهش هرچه بیشتر این تابش‌ها، از حفاظ‌هایی شیشه‌ای در مسیر لامپ استفاده کرد تا به کاهش پرتوهای ماوراء بنفش کمک کند.

خطرات ناشی از بالاست (درایور) لامپ فلورسنت

علاوه بر خطرات ناشی از گازهای درون لامپ مهتابی به دلیل اینکه لامپ های تخلیه الکتریکی ، برای ایجاد روشنایی نیاز به بر انگیخته شدن اتمهایشان دارند ، لذا برای این مهم از مداراتی الکتریکی یا مغناطیسی به نام بالاست استفاده می شود.گاهی اوقات استفاده از یک بالاست غیر استاندارد و یا سطح پایین می تواند باعث ایجاد آتش سوزی و خطرات احتمالی ناشی از آن شود.لذا توصیه می شود قبل از خرید چراغ یا بالاست مربوط به این لامپ ها از کیفیت و درجه کاری بالاست اطمینان حاصل نمایید.

خطرات برق گرفتگی لامپ های فلوروسنتی
همانطور که در مورد خطرات ناشی از گازهای درون لامپ مهتابی توضیح داده شد، لامپ های فلورسنت در ابتدای کار نیاز به ولتاژ بسیار بالایی (حدود ۱۰۰۰ ولت) دارند ، لذا اگر احتیاط لازم هنگام تعویض لامپ صورت نگیرد ، می تواند باعث اعمال این ولتاژ بالا به بدن شود ، و خطراتی چون پرت شدن از ارتفاع ، برق گرفتگی شدید ، شوک عصبی و قلبی را به همراه داشته باشد.

خطرات ناشی از اثر استروبوسکوپیک (نویز فلیکر)
لامپ های فلورسنت ، چنانچه از بالاست مغناطیسی یا ترانس و استارت استفاده نماید، تابشی با فرکانس تقریبا ۱۰۰ هرتز از خود ساطع می‌دارد، که اگر در مکان های حساس، مثل آشپزخانه‌ها، محیط های کاری نیازمند دقت بالا که دارای لوازم گردان هستند و موارد مشابه، مورد استفاده قرار داده شوند، امکان دارد باعث ایجاد اثر آستروسکوپیک شوند.

حالت مخاطب، اجسامی که با ضرایب صحیح صد مثل ۱۰۰ ، ۲۰۰ و … هرتز در حالت چرخش هستند را، ثابت می‌بیند. این واقعه ممکن است با ایجاد خطای دید باعث ایجاد خطراتی شود و همچنین نویز ناشی از آن می‌تواند سبب خستگی و خیرگی چشم و سردرد‌های مزمن نیز باشد.

خطرات شنوایی ناشی از بالاست های مغناطیسی لامپ های مهتابی قدیمی
برخی ترانس‌ها در طول برهه کاری طولانی ممکن است به ایجاد صدا‌های ناهنجار منجر شود ، این صدا می‌تواند با ایجاد آلودگی صوتی، گزندهای عصبی و پریشانی خواب و استراحت باعث ایجاد آسیب‌های شنوایی، روحی و روانی شود.

بهترین جایگزین لامپ مهتابی
بدون شک یکی از بهترین انتخاب ها برای جایگزین کردن لامپ های مهتابی،استفاده از لامپ ال ای دی است.

از بهترین انواع لامپ ال ای دی میتوان اشاره کرد به لامپ هالوژن و لامپ بلالی ال ای دی که در نوع خود فوق العاده اند. و بهترین جایگزین برای لامپ های فلوروسنت هستند.

خطرات و مضرات ناشی از نویز الکترومغناطیسی لامپ های کم مصرف :

نویز الکترومغناطیسی که از بالاست‌های موجود در لامپ فلورسنت و کم مصرف ایجاد می شود و به طور خاص در نوع مغناطیسی آن شایع است، می‌تواند سبب اختلالات برخی سیستم‌های رادیویی گردد.

جمع بندی
در این مقاله سعی شد هر آنچه که مربوط به مضرات لامپ های فلوروسنت قدیمی و لامپ های کم مصرف و مهتابی باشد ذکر شود با در نطر گرفتن این نکاتی که چگونه حمل و دفع این نوع محصولات روشنایی را انجام دهیم. امیدواریم از خواندن این مقاله لذت برده باشید. اما اگر شما هم نکته ای در مورد لامپ های کم مصرف و فلوروسنت دارید